Ograniczenie, czy pozbawienie jednego lub obojga rodziców władzy rodzicielskiej jest poważnym tematem. Jeśli taka sprawa kierowana jest do sądu, to jest ona drobiazgowo analizowana głównie ze względu na dobro dziecka. Kiedy może nastąpić ograniczenie/odebranie praw rodzicielskich i jakie argumenty mogą za tym przemawiać, tego dowiesz się, czytając dalej.
Kiedy rodzice zyskują prawa rodzicielskie nad swoimi dziećmi
Władza rodzicielska nad dziećmi powstaje wraz z momentem, kiedy dziecko przychodzi na świat, w sytuacji, gdy mówimy o małżeństwie. Jeśli zaś rodzice nie są małżeństwem, to ojciec nabywa pełnię władzy rodzicielskiej dopiero w momencie ustalenia ojcostwa.
Należy pamiętać, że sformułowania: prawa i władza rodzicielska, choć są stosowane wymiennie, to nie do końca znaczą to samo, dokładnie precyzuje nam oba pojęcia Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k. r. o.) w art. 95:
§ 1.
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
§ 3.
Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
Zatem, kiedy mówimy o ograniczeniu/pozbawieniu władzy rodzicielskiej, mamy na myśli ograniczenie/pozbawienie rodzica praw, podczas gdy wszystkie jego obowiązki są nadal zachowane.
Czym różni się ograniczenie praw rodzicielskich od ich pozbawienia
Nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że decyzja sądu o ograniczeniu, czy pozbawieniu władzy rodzicielskiej, to krok ostateczny, jednak zdarzają się sytuacje, kiedy taka decyzja jest konieczna. Czym więc różnią się od siebie te dwa pojęcia?
- Ograniczenie praw rodzicielskich – mówimy o nim wtedy, gdy rodzic pozbawiony jest części swojej władzy. Jest pewien, określony zakres spraw, w których rodzic z ograniczonymi prawami może decydować, jeśli chodzi o jego dziecko.
- Pozbawienie praw rodzicielskich – to ostateczne rozwiązanie, które sąd stosuje kiedy samo ograniczenie władzy rodzicielskiej nie wystarcza. W tym wypadku rodzic nie ma żadnych praw względem swojego dziecka.
Choć obie decyzje sądu wydają się mieć nieodwracalny charakter, to jest nadzieja dla rodziców, którzy chcą się “poprawić” i znowu mieć pełną władzę rodzicielską. Jak to zrobić? Jeśli rodzice udowodnią, że ich postępowanie nie stanowi już żadnego zagrożenia dla harmonijnego rozwoju dziecka, sąd może znieść zarówno decyzję o ograniczeniu, jak i pozbawieniu ich praw rodzicielskich. Artykuł 111 k. r. o. stanowi, że:
§ 1.
Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
§ 1a.
Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
§ 2.
W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
WAŻNA UWAGA
Należy pamiętać, że zarówno ograniczenie, jak i pozbawienie praw rodzicielskich, nie zwalnia rodziców od regularnego wypełniania względem dziecka/dzieci obowiązków alimentacyjnych. Innymi słowy, nawet rodzic, który pozbawiony jest praw rodzicielskich, powinien płacić alimenty.
Najczęstsze powody ograniczenia/pozbawienia władzy rodzicielskiej
Jest wiele powodów, które mogą stać się dla sądu przesłanką za ograniczeniem lub odebraniem praw rodzicielskich. Zwykle dotyczą kilku kategorii:
- Związane z przeszkodami, które utrudniają lub uniemożliwiają wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Możemy tu zaliczyć np. długotrwały pobyt za granicą, pobyt w więzieniu, sytuacje, kiedy miejsce pobytu rodzica jest nieznane. Jak widać, te sytuacje wiążą się z przedłużającą się nieobecnością rodzica, co skutkuje zwykle osłabieniem lub wręcz zerwaniem z nim więzi.
- Związane z nadużywaniem władzy rodzicielskiej
Tu spotykamy takie zachowania jak agresja w stosunku do dziecka, czy drugiego z rodziców, stosowanie przemocy (zarówno fizycznej, jak i psychicznej), zmuszanie dziecka do nierządu, kradzieży, pracy ponad jego siły, wykorzystywanie seksualne dziecka, nastawianie go przeciw drugiemu rodzicowi, zachowania, które prowadzą do demoralizacji potomka.
- Związane z zaniedbaniem, swoich obowiązków, jako rodzica, które jest rażące.
Tu najczęściej można spotkać takie sytuacje, jak porzucenie dziecka, nadużywanie alkoholu i innych używek, nałogi typu hazard, niedopełnianie obowiązku szkolnego dziecka, a także różnego rodzaju uzależnienia rodzica/rodziców i skłonności, które wpływają deprawująco na dziecko.
Proces składania wniosku o ograniczenie/odebranie praw rodzicielskich
Wydawałoby się, że jeśli mowa o ograniczeniu praw rodzicielskich, czy ich odebraniu, najwięcej do powiedzenia mają tu sami rodzice. Oczywiście rodzic nie składa wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej samemu sobie, ale np. jeden z rodziców składa wniosek dotyczący drugiego. Czasem rzeczywiście tak się dzieje.
Jednak taki wniosek tak naprawdę może złożyć każdy, komu los i dobro dziecka nie są obojętne, czyli np. nauczyciel szkolny, inny członek rodziny, kurator. Sąd może również rozpocząć takie postępowanie z urzędu.
Wniosek taki należy złożyć do wydziału rodzinnego sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. We wniosku powinny znaleźć się dane:
- wnioskodawcy,
- dziecka,
- rodzica/rodziców, przeciwko którym wniosek o pozbawienie/ograniczenie praw rodzicielskich jest składany.
Sąd prosi o przedstawienie dowodów na prawdziwość wniesionych zarzutów wobec rodzica/rodziców. Mogą nimi być:
- e-maile, SMS-y,
- zdjęcia,
- nagrania,
- zaświadczenia lekarskie, z poradni psychologicznych lub pedagogicznych
- dokumenty,
- dokumentacja medyczna,
- zeznania świadków, których wnioskodawca może wskazać.
Podczas rozprawy sąd bada dokładnie przedstawione mu dowody, bo dobro dziecka jest tu najważniejsze. Często oprócz tych dowodów, sąd przeprowadza też rozmowę z dzieckiem, ale nie odbywa się ona na sali rozpraw, tylko dla komfortu dziecka, poza nią.
Jak długo trwa sprawa o pozbawienie/ograniczenie praw rodzicielskich? Postępowanie, a raczej jego długość, zależą od stopnia skomplikowania sprawy i od tego, jak zacięta walka toczy się między rodzicami. Czasem wszystko kończy się na jednej rozprawie, często jednak postępowanie przedłuża się, co również może przyczyniać się do dodatkowej traumatyzacji dziecka/dzieci.
Konsekwencje ograniczenia/odebrania praw rodzicielskich
Kiedy sąd już podejmie decyzję o ograniczeniu praw rodzicielskich jednemu z rodziców lub obojgu, to mogą oni w pewnym zakresie decydować o życiu dziecka. Zwykle ich ingerencja, a raczej jej margines ustalany jest przez sąd. W sytuacji całkowitego pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzic, czy rodzice, nie mają już żadnych praw do decydowania o swoim dziecku/dzieciach.
W obu przypadkach ustalany jest przez Sąd opiekun, który będzie realizował władzę rodzicielską w określonym lub pełnym zakresie, może to być drugi z rodziców posiadający pełnię praw, ktoś z rodziny, rodzina zastępcza czy ośrodek wychowawczy. Dodatkowo rodzina zostaje objęta nadzorem kuratora, a rodzice mogą zostać skierowani np. na terapię.
Tak, jak już była mowa wcześniej, zarówno odebranie, jak i ograniczenie praw rodzicielskich nie wpływa na obowiązek płacenia alimentów na dziecko. Za to rodzice, których prawa zostały ograniczone lub odebrane, nie mają żadnych praw do majątku dziecka, natomiast dziecko może po nich dziedziczyć.
Podsumowując temat dotyczący ograniczenia praw rodzicielskich istotnym jest, aby pamiętać, iż sprawy związane z ograniczeniem lub odebraniem praw rodzicielskich są podwójnie bolesne. Dziecko traci kontakt z rodzicem, a do tego samo nie może się bronić, stąd niezwykle ważna jest szczególna ostrożność sądów w tej materii.
